Budka maszynisty służy do ochrony drużyny parowozowej podczas pracy. Jej konstrukcja powinna zapewniać drużynie bezpieczeństwo oraz możliwie największą wygodę obsługi parowozu i obserwacji szlaku.

Pierwsze budki na parowozach europejskich pojawiły się w połowie XIX wieku, miały wówczas postać ściany z oknami, chroniącej drużynę zaledwie od przodu. Taka "budka" była niekiedy zwana "okularami". Z czasem zaczęto dodawać dach, z początku krótki, później sięgający coraz dalej. Pojawiły się również ściany boczne oraz małe ścianki tylne umieszczone bezpośrednio za stanowiskami mechanika i pomocnika. Wolna przestrzeń pomiędzy nimi była zasłaniana brezentową zasłoną mającą za zadanie chronić drużynę przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi, zwłaszcza podczas jazdy tendrem naprzód. Była to tzw. budka otwarta. Wejście do niej było zabezpieczone niskimi drzwiami umieszczonymi na pomoście łączącym parowóz z tendrem. Przestrzeń ponad tymi drzwiami nie była niczym zabezpieczona.

Budka otwarta

Widok z tyłu - Parowóz Ok1-359
Widok z boku - Tr5-65

Inaczej sprawa miała się w przypadku tendrzaków. Te parowozy od początku miały budkę zamkniętą, której tylną ścianę stanowiła z reguły skrzynia węglowa.

Pierwsza na większą skalę zamkniąta budka w europejskich parowozach z tendrem pojawiła się w 1941 roku w maszynach budowanych przez Niemców dla okupowanej wówczas Norwegii. Wkrótce potem zaczęto je stosować w parowozach wojennych serii 52 i 42 (PKP: Ty2 i Ty3). Po wojnie stała się ona standardem również w Polsce, były w nią wyposażane wszystkie serie polskich parowozów powojennych.

W Ameryce natomiast, zamknięta budka była stosowana na wszystkich parowozach, od początku historii amerykańskich kolei. Co ciekawe, znane są konstrukcje amerykańskie wyposażone w dwie budki - dla maszynisty umieszczoną w połowie długości parowozu oraz dla pomocnika - umieszczoną tradycyjnie przy stojaku kotła.

Budka zamknięta

W parowozie wojennym (Ty2)
W tendrzaku przemysłowym "Śląsk"

Niekiedy rozmiary budki uniemożliwiały zmieszczenie jej na ostoi parowozu. Wówczas jej część była umieszczana na tendrze, nosząc nazwę kontrbudki. Takie rozwiązanie w Polsce pojawiło się na obu parowozach serii Pm36 oraz na wąskotorowych maszynach Px48 i Px49.

Ściany najczęściej spotykanych budek maszynisty, wykonane były z blachy o grubości 3 - 4 mm, a dach z blachy o grubości 2 - 3 mm. Dla zapewnienia odpowiedniej sztywności ściany budki były wzmacniane przynitowanymi do nich kątownikami. Od wewnątrz budka maszynisty była wyłożona deskami, co miało na celu poprawę izolacji termicznej.

Zarówno przednia, jak i tylna ściana budki maszynisty wyposażona była w okna umożliwiające obserwację szlaku. Okna umieszczone w przedniej ścianie budki można otwierać przez ich obrócenie wokół pionowej osi. Często spotykanym rozwiązaniem są również drzwi w przedniej ścianie budki, umieszczone po stronie pomocnika. Umożliwiają one przejście z budki bezpośrednio na pomost.

W okna wyposażona była oczywiście również tylna ściana budki. Ona posiadała również osłonięty brezentowym fartuchem otwór służący do nabierania wody z tendra. W niektórych parowozach wąskotorowych (np Px38) w tylnej ścianie budki znajdowały się drzwi umożliwiające przejście na tender.

Wnętrze budki
Wnętrze budki maszynisty w parowozie Pt47

Boczne ściany także posiadały okna - najczęściej dwa, z których jedno było odsuwane, a drugie stałe. W budkach parowozów wojennych dla uproszczenia konstrukcji, rezygnowano ze stałego okna. Oprócz okien, w bocznych ścianach budki znajdowały się również otwierane do wewnątrz drzwi. Zasadniczo stosowane były ich dwa rodzaje: zwykłe, jednoczęściowe przeszklone, oraz niskie, których górna część zastąpiona była przeszkloną klapą opuszczaną z góry. Niektóre parowozy (zwłaszcza przemysłowe, np "Ferrum" oraz liczne wąskotorowe) nie posiadały tejże klapy.

Podłoga budki maszynisty wykonana jest z desek i wyłożona blachą przy drzwiczkach paleniskowych. Blachą są również przykryte otwory w podłodze służące do doglądania urządzeń sprzęgowych znajdujących się w skrzyni sprzęgowej pod budką. Podłoga budki jest przymocowana bezpośrednio do wsporników ostoi.

Znaczną część wnętrza budki zajmuje tylna część stojaka kotła, na którym umieszczone są urządzenia pomiarowe oraz dźwignie i pokrętła zaworów urządzeń służących do sterowania pracą parowozu, a niekiedy również inżektory (np Strubego). Dodatkowe wyposażenie budki stanowią: skrzynka na narządzia umieszczona z reguły nad otworem do nabierania węgla, siedzenia dla obsługi i znajdujące się często pod nimi skrzynki na rzeczy osobiste, oświetlenie wnętrza oraz tablica rozdzielcza służąca do sterowania oświetleniem wewnętrznym i zewnętrznym parowozu, przymocowana do sufitu nad stanowiskiem maszynisty.