Parowozy serii TKp "Śląsk"

Historia

Zaraz po wojnie, w 1945 roku, wielki brak pojazdów trakcyjnych był odczuwany nie tylko na PKP. Gwałtownie rozwijał się wtedy przemysł ciężki, powstawały dziesiątki kopalń, hut i innych tego typu zakładów. Do pracy pociągowej w przemyśle wykorzystywano te same parowozy, które eksploatowały PKP - Ty45, Ty51, Ty23, Ty2 i Tp4. Jednakże te parowozy, mimo iż niezastąpione przy ciężkich pociągach towarowych, nie bardzo nadawały się do obsługi ruchu w labiryncie zakładowych bocznic, głównie ze względów ekonomicznych. Tam potrzebny był inny parowóz - prosty w obsłudze i utrzymaniu, ekonomiczny i nowoczesny.

Powstał więc w 1950 roku parowóz typu T2D o układzie osi 0-4-0 i mocy 589 kW, znany jako "Śląsk". Nie była to konstrukcja tak do końca oryginalna, lecz adaptacja produkowanego w Chrzanowie w 1942 roku niemieckiego parowozu typu O/S (Oberschlesien). 6 takich maszyn pracowało na śląsku w latach powojennych, ostatnią wycofano w 1994 roku. Została ona przekazana Polskiemu Stowarzyszeniu Miłośników Kolei i zabezpieczona w Skierniewicach. "Śląsk" nie różnił się zbytnio od swojego pierwowzoru: zmieniono jedynie technologię produkcji - nitowanie zastąpiono tańszym i prostszym spawaniem, ujednolicono też osprzęt kotła unifikując go z tym stosowanym na PKP.

W sumie w latach 1950-63 w zakładach Fablok zbudowano 406 maszyn, z czego 90 sztuk trafiło z niewielkimi zmianami konstrukcyjnymi do Chin. W 1959 roku próbowano zainteresować "Śląskami" Albanię, jednakże ze względu na małą przydatność tych parowozów w pracy pociągowej, przedsięwzięcie to nie powiodło się. Z pozostałych w Polsce 316 lokomotyw 157 zostało zbudowanych pierwotnie dla odbiorców przemysłowych na Górnym Śląsku, aczkolwiek pracowało ich tam więcej, ponieważ niektóre zakłady odkupywały parowozy od innych użytkowników spoza Śląska.

"Śląski" wykonywały swą pracę polegającą głównie na przetaczaniu składów wagonów po bocznicach i stacjach na Górnym Śląsku blisko o 10 lat dłużej niż parowozy na PKP. W kopalni "Porąbka-Klimontów" jeszcze w 1995 roku stacjonowały czynne parowozy. Były to: TKp-5148 TKp-5484 (czynne) oraz TKp-5885 (zimny). W marcu 2001 roku na terenie cukrowni Gosławice koło Konina stał parowóz TKp 5878. Był wówczas mocno zdewastowany, aczkolwiek w miarę kompletny. Wszelki ślad po nim zaginął najprawdopodobniej pod koniec 2001 roku. Na początku 2004 roku Towarzystwo Ochrony Zabytków Kolejnictwa w Pyskowicach przywróciło do stanu czynnego parowóz TKp4422, który jest co jakiś czas uruchamiany.

Niestety te zwinne maszyny przeszły już do historii - nie zajmują w niej wprawdzie tak eksponowanego miejsca jak Pt47 na przykład, aczkolwiek bez nich Górny Śląsk przez długi czas byłby pozbawiony odpowiedniego parowozu do ruchu manewrowego i bocznicowego.

Opis konstrukcji

4 osie napędne jakie miały parowozy "Śląsk" są największą liczbą osi jakie można umieścić w ostoi bez stosowania skomplikowanych nastawiaczy powrotnych, podcięć obrzeży i innych tego typu rozwiązań. Oczywiście przy założeniu że parowóz ma się wpisywać bez problemu w łuki o promieniu 100 m. Przechodzenie przez tak ciasne łuki umożliwiał przesuw boczny drugiej i czwartej osi. Osią napędną była nieruchoma trzecia oś. Koła o średnicy 1100 mm nie czyniły ze "Śląska" maszyny "wyścigowej". Rozwijał on jedynie prędkość 40 km/h, maksymalną jaka była dozwolona w pracy manewrowej, jednakże zapewniały uzyskanie korzystnego momentu siły przy ruszaniu z miejsca.

Mechanizm parorozdzielczy Heusingera posiadał kulisy typu Winterthur, co gwarantowało zpokojną pracę maszyny parowej podczas jazdy w dowolnym kierunku i przy dowolnym napełnieniu. Na wiązarach oraz na korbowodzie - dokładniej na jego "cienkim końcu" przy połączeniu z krzyżulcem zastosowano panewki pierścieniowe, dzięki czemu drużyny parowozowe przy przygotowywaniu parowozu do pracy nie musiały uzupełniać oleju w smarownicach.

Kocioł "Śląsków", typowej budowy, wyposażono w 1 wodowskaz, 2 kurki probiercze, 2 inżektory ssąco-tłoczące Friedmanna o wydajności 120 l/min, 2 zawory bezpieczeństwa systemu Poppa, 2 zawory zasilające i zasuwę spustową systemu Friedmanna. W zbieralniku pary zainstalowano przepustnicę zaworową.

Pozostałe urządzenia były typowe - takie jak stosowane na PKP:

• pneumatyczna piasecznica
• oświetlenie elektryczne z turbogeneratorao mocy 0,5kW według systemu PKP. Zmodernizowane je w połowie lat 60-tych na typ obowiązujący do końca eksploatacji.
• smarotłocznia do maszyny parowej systemu Friedmanna
• hamulec pneumatyczny Knorra z zaworem pociągowym i dodatkowym oraz sprężarka H11A3 i dodatkowy hamulec ręczny (postojowy)
• urządzenia cięgłowo-zderzne typowe dla PKP. Pierwotnie ze zderzakami typu Uerdingen, zamieniono je później na typowe zderzaki ze sprężynami pierścieniowymi
• gwizdawka parowa w typowym wykonaniu

Zmiany wprowadzona na parowozach dla Chin obejmowały:

• przeniesienie stanowiska maszynisty na lewą stronę budki
• wykonanie budki w wersji zamkniętej - z podwyższonymi, oszklonymi drzwiami
• wyposażenie kotła w 2 wodowskazy systemu Klingera i wyczystki gwintowe zamiast owalnych
• montaż oświetlenia wg dokumentacji chińskiej
• wymiana sprzęgu śrubowego i zderzaków na sprzęg samoczynny - produkowany dla Fabloku przez kooperanta z Węgier

Zachowane egzemplarze