Krzyżulec jest elementem łączącym trzon tłokowy z korbowodem. Porusza się on po jednej (krzyżulec jednostronny) lub dwóch (krzyzulec dwustronny) prowadnicy krzyżulca. Ten ostatni wymagał aby każda z prowadnic była tak samo wytrzymała jak prowadnica krzyżulca jednostronnego, co oczywiście czyni krzyżulec jednostronny prostszym rozwiązaniem.
W zależności od sposobu zawieszania krzyżulca na prowadnicy, jego górna część była otwarta z boku lub od góry. Krzyżulec o górnej części otwartej z boku zawiesza się na na prowadnicy od boku, a krzyżulec o górnej części otwartej od góry zawiesza się od dołu, a następnie montuje się płyte górną wraz z wykładami, tj. częściami trącymi, poruszającymi się po prowadnicy. Całość skręca się pasowanymi śrubami. Wykłady krzyżulca wykonane są z brązu i wylane białym stopem.
Luz pomiędzy krzyżulcem a powierzchnią roboczą prowadnicy powinien byc jak najmniejszy, aby wyeliminować ustawianie się krzyżulca ukośnie do prowadnicy, co mogłoby powodować wyginanie się trzona tłokowego. Smarowanie prowadnicy umożliwia smarownica umieszczona na górnej płycie krzyżulca.
Przednią część krzyżulca stanowi gniazdo trzona tłokowego o kształcie stożka o nachyleniu ok. 1:15. Wchodzący weń koniec trzona tłokowego ma odpowiednio dopasowany kształt. Trzon tłokowy osadza sie mocno w gnieździe, jednak robi się to w taki sposób, by nie dochodził do samego jego końca. Następnie wbija się klin.
Jak wiadomo, w krzyżulcu osadzony jest równiez korbowód. Mocuje się go na sworzniu krzyżulca, umieszczonym w dolnej części krzyżulca. Części sworznia osadzone w krzyżulcu mają kształ stożków o nachyleniu 1:5 - 1:6. Od zewnątrz wstawia się klinowy pierścień zaciskowy mocowany dużą nakrętką z podkładką. Nakrętka jest przed odkręcaniem zabezpieczona zawleczką. Smarowanie sworznia zapewnia smarownica umieszczona na zewnęrznej stronie krzyżulca.
Ponadto w dolnej części krzyżulca znajduje się sworzeń łączący krzyżulec z wodzidłem wahacza.
Prowadnica krzyżulca
Prowadnica krzyżulca wykonana jest ze stalowego dwuteownika, jednak pełny swój przekrój posiada jedynie na odcinku, po którym porusza się krzyżulec. Długość powierzchni roboczej prowadnicy równa jest sumie niepełnego skoku tłoka i długości krzyżulca, tak więc w skrajnych położeniach krzyzulec wystaje nieco poza powierzchnię ślizgową prowadnicy. Na obu powierzchniach ślizgowych (górnej i dolnej) znajdują się po 2 rowki służące do smarowania. Smar do dolnej powierzchni ślizgowej dostaje się przez otwory wywiercone w obu końcach prowadnicy.
Prowadnicę krzyżulca mocuje się z przodu do tylnej pokrywy cylindra za pomocą dopasowanych śrub, a z tyłu do wspornika ostojnicy, na którym zawieszone jest jarzmo i inne części stawidła. Między prowadnicą a pokrywą cylindra lub wspornik ostojnicy umieszcza się płytki brązowe umożliwiające regulację położenia prowadnicy.